Dobra , prawidłowa postawa ciała ma ogromne znaczenie dla zdrowia dziecka .Istnieje ścisły związek między zdrowiem a postawą ciała .Jeżeli dziecko zażywa dużo ruchu , przebywa w higienicznych warunkach i prawidłowo odżywia się , to jego postawa ciała kształtuje się i rozwija w sposób prawidłowy .
O postawie ciała decyduje wzajemne ułożenie elementów ciała : głowy , kręgosłupa , klatki piersiowej , miednicy , kończyn . Największy wpływ na postawę ciała ma kształt kręgosłupa .U dorosłego prawidłowo ukształtowany kręgosłup ma , patrząc z boku , fizjologiczne wygięcia : do przodu – zwane lordozami ( lordoza szyjna i lordoza lędźwiowa ) oraz do tyłu – w odcinku piersiowym ( kifoza piersiowa ) . Patrząc z tyłu , kręgosłup powinien być prosty .Brak wygięć bocznych to cecha zdrowego kręgosłupa w każdym wieku – a więc również w wieku przedszkolnym.
W wieku od 3 do 7 roku życia następuje rozrost organizmu dziecka , polegający na zwiększeniu się wymiarów masy ciała . W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze , natomiast szybko rośnie. Występują znaczne dysproporcje w budowie ciała : krótkie kończyny , zwłaszcza nogi , w stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia .
Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki , a krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone .Stawy cechuje duża ruchomość , wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe .Bardzo słaba jest także muskulatura , dlatego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny .Bardzo łatwo może wytworzyć się w tym okresie wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozkładzie pracy i spoczynku czy też niehigienicznym obuwiu czy odzieży.
W wieku 6-7 lat wzmacnia się kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa . W wieku przedszkolnym postawa ciała dziecka wykazuje tendencje do zwiększenia przodopochylenia miednicy , a więc zwiększenia lordozy lędźwiowej i spłaszczenia brzucha . Dlatego uwypuklony brzuch ze współistniejąca silnie zaakcentowaną lordozą lędźwiową i kifozą piersiową w tym wieku uznaje się za wadę .
Najwięcej wad postawy ujawnia się w młodszym wieku szkolnym. Młodszy wiek szkolny obejmuje dwie fazy: pierwsza z nich to wiek 7-8 lat, druga 9-10 lat.
Pierwszą fazę obejmującą wiek 7-8 lat charakteryzują złożone zjawiska związane ze zmianą trybu życia (m.in.przekroczeniem przez dziecko progu szkoły, a następnie adaptacja do środowiska szkolnego i jego wymagań). Okres ten wymaga od dziecka dużego wysiłku fizycznego i psychicznego. Kościec dziecka w pierwszej fazie młodszego wieku szkolnego jest jeszcze dość słaby i nie znosi dużych obciążeń.
Fazę drugą obejmującą lata 9 i 10 lat charakteryzują wyraźne zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Układ kostny dziecka zawiera znaczną ilość tkanek chrzęstnych, co umożliwia dalsze wzrastanie organizmu, ale jednocześnie sprawia, że kościec jako całość jest miekki i plastyczny. Dlatego na skutek nieprawidłowej postawy przy siedzeniu kościec i stawy łatwo ulegają deformacją. Wiek życia (7-10 lat) wymaga szczególnej troski i stworzenia optymalnych warunków dla rozwoju dziecka, bowiem przejście od swobodnego, indywidualnie przez dziecko regulowanego zapotrzebowania na ruch i odpoczynek, do narzucanego, kilkugodzinnego przebywania w szkole w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych ławkach, stwarza zagrożenie dla rozwoju prawidłowej postawy ciała. Wszelkiego rodzaju niedopatrzenia i zaniedbania w stwarzaniu odpowiednich warunków rozwoju mogą spowodować utrwalenie się złych nawyków i doprowadzić do zniekształceń w budowie i postawie ciała.
Kolana dziecka do trzeciego roku życia ustawione są szpotawo ( nogi tworzą kształt litery „O” ). Następnie ustawienie to zmienia się i w wieku około 4-5 lat pojawia się koślawość kolan ( nogi tworzą kształt litery „ X ” ) .Koślawość może utrzymywać się do dziesiątego roku życia . Nie powinna jednak być zbyt duża .Przy złączonych kolanach rozstęp między kostkami może wynosić 4-5 cm .Większy rozstęp należy uznać za wadę.
Na okres przedszkolny przypadają najistotniejsze zmiany w rozwoju stopy .Do trzeciego roku życia stopa dziecka przylega dużą powierzchnią do podłoża . Mięśnie stopy są słabe , a łuki nieznacznie zaznaczone . Całą stopę pokrywa obfita podściółka , co powoduje , że sprawia ona wrażenie płaskiej . Od czwartego roku życia zaczynają zanikać poduszeczki tłuszczowe , uwidacznia się wklęsłość podeszwowej części stopy i zarysowuje się jej właściwa konstrukcja . Od piątego roku życia obserwuje się znaczny wzrost stopy : wydłuża się ona , poszerza i dzięki kształtowaniu łuków – podwyższa . Wysklepiające stopę mięśnie ulegają wydatnemu wzmocnieniu . W wieku 6 lat są już wyraźnie wykształcone łuki podłużne i poprzeczne , tworząc wysklepienie stopy . Odbitka stopy dziecka zbliżona jest już do odbitki stopy dorosłego.
Najczęściej występującymi wadami postawy ciała są:
- Plecy okrągłe
- Plecy wklęsłe
- Plecy okrągło-wklęsłe
- Plecy płaskie
- Boczne skrzywienie kręgosłupa ( skoliozy )
- Zniekształcenie klatki piersiowej
- Wady statyczne kończyn dolnych :
- kolana koślawe
- kolana szpotawe
- płaskostopie
Dziecko rodzi się ze zdrowym kręgosłupem i zdrowymi stopami .Prawidłowe warunki życia , odpowiednie odżywienie i wystarczającą ilość wszechstronnego ruchu powinny ukształtować zdrowe dziecko z poprawną postawą ciała . Nie zawsze jednak tak jest .
Przyczyn odchyleń w postawie ciała należy upatrywać w 3 sferach czynników :
- środowiskowych m.in. przedszkole i początek zorganizowanego spędzania czasu ze wszystkimi jego konsekwencjami
- morfologicznych – ogólnie słaby aparat ruchowo-mięśniowy
- fizjologicznych – zły nawyk stania, siedzenia , nieprawidłowy nawyk postawy.
Działania profilaktyczne polegające na zapobieganiu powstawania błędów postawy powinny obejmować :
- Zapewnienie dzieciom mebli dostosowanych do ich wzrostu ( wysokość krzesełka pozwala na oparcie całych stóp na podłodze , a wysokość stołu na oparcie na jego powierzchni całych przedramion , bez unoszenia barków ).
- Konsekwentne pilnowanie i upominanie dzieci , by trzymały się prosto przy posiłkach , na zajęciach , podczas zabaw . Zły wpływ na ciało ma nie tylko garbienie się , lecz także nawykowe przybieranie przykrzywionej pozycji np. siadanie na jednym pośladku z podkurczoną nogą , siedzenie w „kucki”, trzymanie jednej ręki opartej na stole , a drugiej opuszczonej .
- Unikanie zbyt długiego wysiadywania na krzesełkach ( taka pozycja statyczna szybko męczy ) , zbyt długiego stania , monotonnych długich spacerów , zbędnych zbiórek i ustawień .
- Niedopuszczenie do przyjmowania przez dzieci w czasie ich dowolnych zabaw na ziemi pozycji przyczyniających się do wykręcania stawów kolanowych , a polegającej na siadzie klęcznym z rozwartymi na zewnątrz podudziami i stopami .
- Unikanie daleko posuniętego przystosowania w posługiwaniu się stale tą samą kończyną w czasie takich czynności jak : rzucanie , popychanie, noszenie , kopanie (piłki) , odpychanie się ( np. tą sama nogą na hulajnodze ) , odbijanie się ( przy przeskokach ).
- Wyuczenie dzieci odróżniania prostego trzymania się od trzymania złego . Często zdarza się , że dziecko usiłując trzymać się „ ładnie „ usztywnia się i i zbytnio unosi barki , co oczywiście jest błędem – postawa poprawna powinna być swobodna .
- Zwracanie uwagi , aby dziecko podczas oglądania telewizji lub słuchania bajek siedziało skrzyżnie – z oparciem głowy i pleców lub w pozycji leżącej na brzuchu .
- Stosowani różnorodnych zabaw i ćwiczeń w ciągu codziennych zajęć , szczególnie ćwiczeń kształtujących , do których zaliczamy :
- ćwiczenia mięśni grzbietu ,
- ćwiczenia mięśni brzucha i pośladków ,
- ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp.
Oprócz wymienionych działań profilaktycznych rodzice w domu powinni pamiętać o tym, aby:
- Zapewnić dziecku prawidłowy wypoczynek nocny – powinno spać na równym, twardym posłaniu bez poduszki lub z poduszką małą, płaską czy też „Jaśkiem” pod głową
- Zwracać uwagę na sposób siedzenia dziecka przy stole. Siedząc przy stole dziecko powinno mieć nogi skrzyżowane pod krzesłem, a stopy oparte zewnętrznymi krawędziami o podłogę. Nogi nie mogą zwisać z krzesła.
- Dziecko dużo chodziło na palcach. Wskazane jest chodzenie latem boso-po łące czy też piasku.
- Szczególną uwagę zwrócić na obuwie dzieci- nie może ono deformować stopy. Ubranie dziecka powinno być luźne, bez uciskających gum i tasiemek, które nie tylko krępują ruchy, ale również uciskają dolne żebra, deformując klatkę piersiową.
- Pozwalać dziecku na częste zmiany pozycji (klękanie, czworakowanie, czołganie się).
- W każdym domu powinna być piłka, skakanka, którą dziecko może bawić się samo, z innymi dziećmi i z rodzicami.
Opracowała: Elżbieta Walczewska